ข้อตกลงอดานาที่ถูกระบุเป็น 1 ใน 10 ข้อตกลงครั้งประวัติศาสตร์ระหว่างตุรกีกับรัสเซียในประเด็นซีเรียคืออะไร?

ตุรกีกับซีเรียลงนามร่วมกันในข้อตกลงปี 2541 ณ เมืองอดานา ประเทศตุรกี เพื่อลดความตึงเครียดที่เกิดขึ้นระหว่างสองชาติซึ่งกำลังอยู่ที่ปากเหวแห่งสงคราม

ความสัมพันธ์ระหว่างซีเรียกับตุรกีตึงเครียดนับตั้งแต่สิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่1 และมีการกำหนดเขตแดนประเทศซีเรียซึ่งเคยเป็นส่วนหนึ่งของอณาจักรออตโตมัน

ในปี 2533 ความสัมพันธ์ระหว่างสองฝ่ายขึ้นสู่จุดเดือดเมื่อรัฐบาลตุรกีตัดสินใจสร้างระบบเขื่อนขนาดใหญ่เหนือแม่น้ำไทกริส-ยูเฟรติส ซึ่งมีขอบเขตเริ่มตั้งแต่ตะวันออกของตุรกี ผ่านเข้ามาในซีเรียและสิ้นสุดในอิรัก คุกคามการไหลของน้ำเข้าไปยังซีเรียและเป็นอันตรายต่อพื้นที่เกษตรกรรม

ด้านรัฐบาลซีเรียตอบโต้ด้วยการสนับสนุนพรรคแรงงานเคอร์ดิสถาน (PKK) กลุ่มแบ่งแยกดินแดนเคิร์ดที่มีแนวคิดมาร์กซิส มีฐานอยู่ในซีเรียและคอยปฏิบัติการโจมตีความมั่นคงชายแดนตุรกี

ข้อตกลงอดานาเป็นผลจากความพยายามไกล่เกลี่ยของอียิปต์และอิหร่าน สนองความต้องการของตุรกีที่ให้ซีเรียยุติการสนับสนุน PKK และประกาศว่ากลุ่มนี้เป็น “องค์กรก่อการร้าย” และขับไล่อับดุลลอฮ์ โอคาลัน ผู้นำ PKK ออกจากซีเรีย

หลังออกจากซีเรีย โอคาลันถูกหน่วยข่าวกรองตุรกีจับกุมในปี 2542 และถูกตัดสินโทษจำคุกตลอดชีวิต ปัจจุบันยังคงอยู่ในเรือนจำของตุรกี

ข้อตกลงอดานายังระบุว่าตุรกีกับซีเรียได้ป้อนข้อตกลงซึ่งกันและกันว่าจะละเว้นการมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางทหารที่อาจเป็นอันตรายต่อความมั่นคงของประเทศอื่น

แม้ข้อตกลงนี้จะยังมีผลบังคับใช้ในทางเทคนิค แต่นับตั้งแต่สงครามกลางเมืองเริ่มขึ้นในซีเรียปี 2554 ตุรกีได้พยายามถอดถอนประธานาธิบดีบัชชาร อัลอะสัด ผู้นำซีเรียออกจากตำแหน่ง ทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศกลับมาตึงเครียดรุนแรงอีกครั้ง

ภายใต้ข้อตกลงฉบับนี้ ตุรกีได้รับสิทธิ์ในการบุกเข้ามายังดินแดนซีเรียที่ระยะทาง 5 กิโลเมตรเพื่อขับไล่กลุ่ม PKK แต่จะไม่สามารถคงกำลังไว้ในซีเรียเป็นเวลานานได้

ญะมาล บารูต นักวิชาการชาวซีเรีย หัวหน้าฝ่ายวิจัยและศึกษานโยบายประจำศูนย์อาหรับเพื่อการวิจัยและศึกษานโยบายในกาตาร์กล่าวว่า “หากซีเรียและตุรกีปฏิบัติตามข้อตกลงอดานาในสถานการณ์ปัจจุบัน ตุรกีก็จำเป็นต้องยอมรับระบอบอะสัด และตุรกีก็จะไม่สนใจที่จะส่งทหารเข้ามาในพื้นที่ปัจจุบันเนื่องด้วยข้อจำกัดของข้อตกลง”

เขากล่าวอีกว่า หากทั้งสองประเทศเห็นพ้องที่จะทำตามข้อตกลงนี้โดยไม่มีการเปลี่ยนแปลงในรายละเอียด ก็ยังมีความซับซ้อนด้านความสัมพันธ์ระหว่างนักสู้เคิร์ดกับรัฐบาลซีเรียซึ่งขณะนี้เป็นพันธมิตรกันหลังตุรกีเปิดปฏิบัติการ Peace Spring ทางตอนเหนือของซีเรีย

มะห์มูด อาล ฮัมซะฮ์ นักวิเคราะห์ชาวซีเรียในรัสเซียกล่าวว่า “ปฏิบัติการของตุรกีในซีเรียขณะนี้ไม่มีความหมายใดเลยนอกจากเป็นการรุกรานต่ออธิปไตยของซีเรีย เมื่อไม่ได้ใช้สูตรของข้อตกลงอดานา”

เขาแนะนำต่อไปว่า “หากใช้สูตรอดานา ตุรกีก็จะมีความชอบธรรมในการถอดถอนกลุ่มติดอาวุธชาวเคิร์ดออกจากพื้นที่ชายแดนเพื่อกำจัดภัยคุกคามความมั่นคงของตุรกี”

เขามองว่ารัสเซียอาจจะต้องการให้ระบอบอะสัดได้โอกาสในการกลับสู่อำนาจอันชอบธรรมตามกฎหมายอีกครั้งเพื่อรวมประเทศที่ถูกทำลายจากสงคราม

เขาปิดท้ายกับกับอัลญะซีเราะฮ์ว่า “ผู้ที่สูญเสียมากที่สุดในสถานการณ์ปัจจุบัน นอกเหนือไปจากประชาชนซีเรีย ก็คือกลุ่มติดอาวุธเคิร์ดที่หมดประโยชน์จากสนามแข่งขันทั้งหมดในซีเรียแล้ว”